زینب رهبر
کارشناسان بر اين باورند که غني‌سازي اوقات فراغت با کاهش بزه‌هاي اجتماعي ارتباط تنگاتنگي دارد.
امـروزه توجه به اوقات فراغت در دل جوامع توسعه‌يافته از مسائل مهمي است که کارشناسان مسائل اجتماعي بسيار به آن مي‌پردازند و بر اين اعتقادند که بار آسيب‌هاي اجتماعي را مي‌توان با اهميت دادن به اوقات فراغت کاهش داد.
کارشناسان معتقدند براي جلوگيري از آسيب‌هاي اجتماعي، توجه به اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از اهميتي دوچندان برخوردار است که جا دارد در رده‌اي ملي به آن نگريسته شود. چنانچه مسئولان نتوانند برنامه‌ريزي صحيحي در اين ارتباط داشته باشند،خواسته يا ناخواسته جامعه با معضلاتي روبه‌رو ميشود که مي‌توان وجود برخي از ناهنجاري‌ها و بزه‌ها را در درون آن يافت.
اثرات بي‌توجهي
يک قاضي دادسراي امور جنايي با اشاره به لزوم وجود آرامش و اوقات فراغت براي زندگي بهتر مي‌گويد: به همان اندازه که انسان نياز به معيشت و کسب درآمد دارد، به آرامش روح و روان نيز نيازمند است. يکي از مؤلفه‌هايي که مي‌تواند بهتر زندگي کردن را براي انسان فراهم آورد، اوقات فراغت است.
صفر خاکي در رابطه با موازنه اوقات فراغت و جرم اظهارداشت: موازنه اوقات فراغت و وقوع جرم از دو ديدگاه قابل بررسي است. نخست اين‌که افراد با رفتن به اماکن عمومي، ورزشگاه‌ها و برخي مراسم، انرژي خود را تخليه کنند. در اين روش، اوقات فراغت بهترين مؤلفه براي سلامت و بهداشت رواني افراد خواهد بود و آنها مي‌توانند از اين طريق، استرس‌هاي ناشي از درگيري‌هاي معيشتي را از خود دور کنند. با اين نگاه، مسلماً اوقــات فــراغــت يـکــي از مــوارد پيشگيري از وقوع جرم و رفتارهاي مجرمانه است.
خــاکــي ادامـه داد: از سـوي ديـگـر، اگر در هنگام استفاده از اوقـــات فـــراغـــت بـــي‌مـبــالاتــي و بي‌توجهي صورت گيرد، مي‌تواند زمينه‌هاي بروز جرايم ديگر نيز پـديد آيد. به طور مثال، هنگام استفاده از امکانات تفريحي ممکن است در صورت بي‌احتياطي، عدم پيشگيري‌هاي اجتماعي يا بي‌توجهي فرد و خانواده آن از سوي بزهکاران قرباني جرايمي مانند سرقت، آدم‌ربايي و تجاوز شوند.
قاضي دادسراي امور جنايي افزود: خانواده‌ها در زمان اوقات فراغت در محل‌هاي تفريح توجه چنداني به اموال خود نداشته و نسبت به آن بي‌تفاوت هستند که اين عامل امکان وقوع جرم را افزايش مي‌دهد. حال آن‌که بايد توجه کرد که اوقات فراغت اصولاً عامل پيشگيري از وقوع جرم است و چنانچه در هنگام فراغت فرد به امنيت خود توجه نداشته باشد، اين مسئله مي‌تواند شرايط بروز جرم را براي مجرمان تسهيل کند.
رئيس دادگستري کرج نيز در اين خصوص مي‌گويد: پرکردن صحيح اوقات فراغت جوانان، بهترين و مؤثرترين راهکار پـيـشـگيري و کاهش آسيب‌هاي نوپديد در جامعه از جمله موادمخدر و روان‌گردان است.
سيدحميدرضا طباطبايي افزود: مسئولان بايد با برنامه‌ريزي مدون، راهکارهاي مناسب را براي پرکردن اوقات فراغت جوانان سنجيده و در راستاي تحقق آن گام بردارند.
وي در ايـن رابـطـه بـا بيان اين‌که شيوع موادمخدر و روان‌گردان، ريشه در زمينه‌هاي فرهنگي و تربيتي خانواده‌ها دارد، گفت: بيکاري، مهاجرت، بيماري‌هاي روحي، رواني و غيره را مي‌توان از جمله عوامل شيوع اين مواد دانست.
موازي‌کاري
معاون پيشگيري از وقوع جرم دادستان مشهد نيز هشدار داد: در بررسي جرايم صورت گرفته مي‌توان به اين نتيجه رسيد که سن جرايم رو به کاهش است.
سـيـــــــدامــــيـــــــر مـــــــرتــــضــــــوي اظـهـارداشـت: عـدم بـرنـامـه‌ريـزي صحيح براي نسل جوان و نبود درک کامل خواسته‌هاي جوانان از جمله مسائل تأثيرگذار در کاهش سن جرايم است.
وي بـــــا اشـــــاره بـــــه بــحــــث موازي‌کاري دستگاه‌ها در بحث اوقات فراغت گفت: متأسفانه وقتي که براي برنامه‌ريزي اوقات فراغت جوانان مي‌گذاريم، بسيار اندک است، به گونه‌اي که تنها يک‌ماه مانده به فصل تابستان تصميم به برنامه‌ريزي براي اوقات فراغت آنها مي‌گيريم.
مرتضوي عنوان کرد: مگر اوقات فراغت جوانان فقط براي تابستان است؟ آيا مي‌توان جواني که همراه با شادابي و نشاط و طراوت است، با يک برنامه تابستاني محدود کرد؟
وي اظهارداشت: تمامي دستگاه‌ها يکسري امکانات را درگير مي‌کنند تا اعلام کنند برنامه تابستاني داشته‌اند. از اين رو، اين اقدام موجب ميشود که در بحث اوقات فراغت مديريت ناقصي وجود داشته باشد.
مرتضوي گفت: در برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته ارتباط تنگاتنگي بين دستگاه‌ها احساس نمي‌شود، اگر مي‌خواهيم در اين خصوص به موفقيت برسيم، بايد به گونه‌اي برنامه‌ريزي کنيم تا از توان همه دستگاه‌ها استفاده شود و اين برنامه‌ريزي‌ها فقط شامل تابستان نباشد.
معاون پيشگيري از وقوع جرم دادستان مشهد استفاده از نظر کارشناسان در برنامه‌ريزي‌ها، آسيب‌شناسي برنامه‌هاي اجرا شده و توزيع امکانات و تسهيلات به طور مساوي در مناطق مختلف شهر را از ديگر موارد موفقيت در حوزه اوقات فراغت جوانان دانست و اظهار داشت: اکنون قشر آسيب‌پذير در مناطق محروم، به ويژه حاشيه شهر قرار دارند؛ اما ما بيشتر امکانات را براي قشر مرفه و کساني که خود توان شرکت در کلاس‌ها را دارند، فراهم مي‌کنيم.
وي افـزود: کـلاس‌هـاي اوقات فراغت بهترين فرصت براي استفاده از افراد آشنا به آسيب‌ها و ناهنجاري‌هاي موجود در جامعه است تا مطالب در اين خصوص به جوانان و نوجوانان منتقل شود.
مرتضوي ادامه داد: اين کلاس‌ها مي‌تواند محلي براي طرح مسائلي درخصوص تهديدهاي اينترنت، تلفن همراه و جرايم مختلف از قبيل اعتياد و مواد مخدر باشد.
وي با بيان اين‌که در بحث اوقات فراغت مديريت واحدي وجود ندارد، خاطرنشان کرد: بايد به بحث امکانات براي جوانان به صورت ويژه نگريسته شد، به گونه‌اي که در قالب يک سازمان مشخص بوده و همه امکانات به آن سازمان داده شود.
مـــرتــضـــوي بـــا اشـــاره بــه آمــارهـاي ارائـه شـده از سـوي دستگاه‌هاي مختلف گفت: پس دليل اين ناهنجاري‌ها و آسيب‌ها چـيـسـت؟ آيـا هـمـه اين مسائل متوجه دستگاه قضايي است و آيا مي‌توان براي جوانان مجازات سخت در نظر گرفت؟
وي افزود: ما تنها 20 روز مانده به تعطيلات تابستان اقدام به برنامه‌ريزي و تشکيل کلاس مي‌کنيم؛ در حالي که اين کارها تنها جنبه صوري دارد و محتوايي نيست. بسياري از کلاس‌ها در فصل تابستان تمام مي‌شوند؛ اما بايد ديد به چه ميزان به مسائل اساسي و زيربنايي اخلاقي و تربيتي جوانان و نوجوانان در اين کلاس‌ها توجه شده است.
نظام تعليم و تربيت
کـارشـنـاسـان مـعـتـقـدنـد در مـقـايـسـه با نظام‌هاي تعليم و تربيت کشورهاي ديگر، دستگاه تعليم و تربيت ما يکي از طولاني‌ترين تعطيلات را داراست.
تـابـستان فصل نشاط دانش‌آموزان و دغدغه خانواده‌هاست. 100 روز تعطيلي زمان کمي نيست. ميليون‌ها دانش‌آموز وقت خود را با تلويزيون، رايانه، سفر، بازي و احياناً مطالعه و مهارت‌آموزي مي‌گذرانند. آيا نبايد برنامه‌اي سازنده براي اين اوقات تنظيم شود؟
براي جلوگيري از ورود آسيب‌هاي اجتماعي، مسئولان بايد براي اوقات فراغت دانش‌آموزان برنامه‌ريزي دقيقي انجام دهند؛ زيرا همه خوب مي‌دانند که در صورت نبود برنامه چه کساني براي انديشه و روح فرزندان ما برنامه‌ريزي خواهند کرد.
نوجوانان سرشار از نيرو و انرژي هستند و دوست دارند دنيا را دگرگون کنند. آنها روحي حساس و مسئول دارند؛ اما اوقات فراغت بي‌برنامه و گاه طولاني، آنان را عاصي و سرگردان مي‌کند.
خانواده از جمله عواملي است که مي‌تواند قوي‌ترين تأثير را در فضاي زندگي فرد داشته باشد. البته نمي‌توان منکر تأثير ديگر عوامل از جمله مدرسه، جامعه، دوستان و شرايط اقتصادي، سياسي و اجتماعي آنها شد؛ اما اعتقاد بر اين است که خانواده اساس شکل‌گيري رفتارهاي فرزندان مي‌باشد.
به منظور پيشگيري از گسترش آسيب‌هاي اجتماعي بايد شرايطي فراهم شود تا فرزندان درست بينديشند و حقايق را به‌خوبي بفهمند. در اين صورت است که مي‌توانيم جوانان خود را از آسيب‌هاي جدي که آنان را تهديد مي‌کند، نجات دهيم.
ضرورت برنامه‌ريزي اوقات فراغت
در بسياري از کشورهاي دنيا برنامه‌ريزي درخصوص اوقات فراغت از جمله برنامه‌هاي داراي اولويت محسوب ميشود و مختص فصل خاصي از سال نيست. اين در حالي است که در کـشـور مـــا مــسـئــولان در مـــدت کــوتــاهــي کــه بـه تـابـسـتـان مــــانـــده، بــه فـکــر اوقــات فـــــــــراغــــــــت جــــــــوانــــــــان و بــرنــامــه‌ريـزي براي آنان مي‌افتند؛ در صورتي که ايــن اقــدام بـه طور حتم بي‌فايده خواهد بود.
بــراي بــرنــامـه‌ريـزي در اين زمينه لازم است مشخص شود چه نوع سياست‌گذاري بايد براي اوقات فراغت داشت. آيا آن را يک فرصت براي رشد و تعالي مي‌بينيم؟ چه زمان‌هايي را مي‌توانيم مورد استفاده قرار دهيم؟ آيا اين اوقات يک تـهــديــد اســت؟ بــايــد چـالـش مـيـان ايـن فـرصـت و تـهـديـد در سياست‌گذاري در نظر گرفته شود.
بيشتر برنامه‌هاي ارائه شده به مــنــظــور پــر کـردن اوقـات فراغت جوانان در سال‌هاي گذشته داراي بار مالي براي خانواده‌ها بوده و ازايـــــــن‌رو مـــــــورد اســـتـــقـــبــــــال و بـهره‌برداري جوانان قرار نگرفته است. به همين جهت مسئولان بايد با تعمق بيشتري به مقوله اوقات فـــراغـــت جـــوانـــان نــگـــريــســتـــه و برنامه‌هايي را در نظر گيرند که به جذب بيشتر جوانان مـنجر شده و مانع بروز عوارض اجتماعي ناشي از بي‌توجهي به اين مقوله شود.
فاطمه کباري، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعي، اوقات فراغت را لحظه‌هايي مي‌داند که فرد فارغ از کار و مسئوليت خود، آن را براساس تمايل شخصي‌اش تنظيم مي‌کند و برنامه آن در مورد هرکسي متفاوت است و به سليقه، نيازهاي روحي، سن و توان مالي فرد بستگي دارد.
وي مي‌گويد: لحظه لحظه اوقات فراغت امروزه از چنان اهــمــيــتــي بـرخوردار است که حــتـــي از آن بــه مــثـابـه آيـنـه فرهنگ جامعه ياد مي‌کنند؛ به اين معنا که نحوه سپري شدن اوقات فراغت شهروندان يک جـامعه تا حد بسياري معرف ويژگي‌هاي فرهنگي و ميزان توسعه‌يافتگي آن جامعه است. بنابراين اگر طرح و نقشه زندگي و کار جوانان با برنامه‌هايي که بـراي اوقات فراغت خود تنظيم مي‌کنند، مغايرت داشته يا تفريحات و فعاليت‌هاي آنان در زمان فراغت با هنجارهاي فرهنگي در تضاد باشد، اوقات فراغت به يک مشکل اجتماعي مبدل خواهد شد.
فرصت يا تهديد
بـه اعتقاد کباري، لحظه‌هاي فراغت براي جوانان هم مي‌تواند سازنده و مفيد باشد و هم مخرب و ويرانگر. به تعبير ديگر، فقدان هدف و بي‌برنامگي سبب پيدايش فراغت‌هاي بيمارگونه و انواع انحرافات و بزهکاري‌ها در جامعه ميشود.
او ادامه مي‌دهد: بررسي نحوه سپري شدن اوقات فراغت جوانان در فصل تابستان طي سال‌هاي گذشته نشان مي‌دهد که در اغلب مناطق شهري به‌ويژه در شهرهاي بزرگ، خيابان‌گردي و رفتن به پارک‌ها و مجموعه‌هاي تفريحي به عنوان يکي از راه‌هاي گذراندن اوقات فراغت مطرح است. با توجه به حجم عظيم نيروهاي آزاد شدهِ متمايل به فعاليت‌هاي جمعي و گروهي، در هر لحظه مي‌توان انتظار داشت که هيجانات انباشته آنان تخليه شود. از اين رو زمينه بروز هرگونه حادثه يا فعاليت مهار‌نشدني فراهم است.
رسانه‌هاي صوتي و تصويري
اوقات فراغت در حال حاضر بعد رسانه‌اي يافته و بيشترين بـخـش اوقـات فراغت افراد را رسانه‌ها به خود اختصاص مي‌دهند. در اين ميان، رسانه‌هاي مکتوب کمترين زمان و رسانه‌هاي صوتي و تصويري بيشترين زمان را شامل مي‌شوند.
دکتر سعيد معيدفر، استاد دانشگاه، در اين باره مي‌گويد: باوجود اين‌که ميزان تحصيلات و سواد در کشور ما به‌سرعت در حال افزايش است و انتظار مي‌رود که سهم رسانه‌هاي مکتوب در پر کردن اوقات فراغت شهروندان بيشتر شود؛ اما هنوز در سبد کالاي مصرف فرهنگي خانوارها رسانه مکتوب نقش مهمي ندارد.
اين جامعه‌شناس گرايش مردم به سمت رسانه‌هاي صوتي و تصويري را بسيار بالا دانسته و مي‌افزايد: مطالعات نشان داده اسـت کـه بـيـش از 50 درصـد اوقات فراغت افراد صرف رسانه‌هاي صوتي و تصويري و کمتر از 20 درصد صرف رسانه‌هاي مکتوب ميشود.
معيدفر گذراندن اوقات فراغت در پاي رسانه‌هاي صوتي و تصويري را مانع بروز خلاقيت و نوزايش روحي و رواني افراد عنوان کرده و تصريح مي‌کند: فرد در برابر اين رسانه‌ها بيشتر داراي نقش انفعالي است؛ در حالي که در ساير اقدامات مانند گردش و تفريح، شخص قادر به برقراري يک رابطه فعال با ديگران است.
اين جامعه‌شناس که بهره‌برداري از اوقات فراغت از طريق رسانه‌هاي صوتي و تصويري را خطري براي جوانان و مانع تقويت خلاقيت و آفرينندگي در آنها مي‌داند، ادامه مي‌دهد: در نهايت ممکن است افراد دچار نوعي از خودبيگانگي شوند؛ چراکه اوقات فــراغــت زمــانــي اســت کــه فــرد در آن بـا بازنگهداري خود از انجام کار موجب تقويت قواي روحي‌اش ميشود.
وي مـي‌افزايد: اگر اين اوقات فراغت صــرف امــوري شــود کـه خلاقيت، نوآوري، احساس ابتکار و بازسازي قواي انساني در فرد را به همراه دارند، مي‌تواند نقش اصلي خود؛ يعني بازآفريني قواي روحي را ايفا کند. در غير اين صورت، در فرد حالت سستي ايجاد کرده و از نشاط و شادابي خبري نخواهد بود.
نقش کليدي آموزش و پرورش
فاطمه کباري به ترکيب جمعيت جوان کشور و فعاليت مستقيم حدود نيمي از آنان در محيط‌هاي آموزشي و همچنين درگير بودن غيرمستقيم نيمي ديگر از اين جمعيت اشاره کرده و مي‌گويد: گردش امور در کشور ما با آهنگ‌بخشي آموزشي تنظيم ميشود؛ چنان‌که با فرارسيدن تابستان و خاموش شدن مـوتـور نـظـام آمـوزشي، فعاليت دستگاه آموزش و پرورش رسمي‌کشور در عمل به پايان مي‌رسد و اقدامات جنبي از قبيل تـدارک کـارنامه تحصيلي، تجهيز فضاي آموزشي، تشکيل کلاس‌هاي تابستاني، تقويتي و جبراني و برپا داشتن اردوها و برگزاري برخي کلاس‌هاي هنري، ورزشي و فرهنگي در بعضي از مدارس و دانشگاه‌ها جايگزين آن ميشود. وي مي‌افزايد: به اين ترتيب مدارس و دانشگاه‌هاي کشور به حالت نيمه تعطيل درمي‌آيند و در نتيجه جوانان زيادي باوجود افزايش اوقات فراغت خود با مشکل کمبود امکانات و بي‌برنامگي مواجه مي‌شوند. اين در حالي است که آموزش و پرورش با توجه به تأثير فراواني که بر جوانان و نوجوانان دارد، مي‌تواند نقش مؤثري در غني‌سازي اوقات فراغت داشته باشد.علي سعيدي يک کارشناس نيز با اشاره به جمعيت جوان ايران مي‌گويد: آموزش و پرورش مهم‌ترين سازمان دولتي است که بايد به اين موضوع بپردازد. اوقات فراغت فقط به تابستان محدود نمي‌شود. درنتيجه، آموزش و پرورش نقشي کليدي در اين رابطه دارد.
اوقات فراغت و شکوفايي
دکـتــر حـسـيــن بــاهــر، جـامـعـه‌شـنـاس و جرم‌شناس، درخصوص غني‌سازي اوقات فراغت براي پيشگيري از گـرايـش جـوانـان بـه مـواد مـخـدر مي‌گويد: تحقيقات نشان داده است بسياري از رويدادهاي علمي و هنري در اوقات فراغت به مرحله قابل ملاحظه‌اي رسيده است.
وي مي‌افزايد: اگر به اوقات فراغت افراد در جواني و نوجواني توجه بيشتري معطوف شود، اين مسئله بروز شکوفايي در آنها را به همراه داشته و موجب ميشود ارزش‌هاي اجـتـمــاعــي، فـرهـنـگـي و مـهـارت‌هـاي فـردي به‌راحتي در آنان نهادينه گردد و به سمت بزهکاري سوق پيدا نکنند.باهر با اشاره به اين که با برنامه‌ريزي صحيح مي‌توان سلامت جوانان را در اوقات فراغت تضمين کرد، مي‌گويد: اگر جوانان در زندگي اجتماعي و فردي شغل مناسب نداشته باشند، دچار آسيب‌هاي اجتماعي مي‌شوند.باهر تصريح مي‌کند: اگر مسئولان و خانواده‌ها سرمايه‌گذاري مناسبي در زمينه اوقات فراغت جوانان انجام دهند، اين هزينه‌ها هدر نمي‌رود؛ بلکه براي آينده آنان نيز نوعي سرمايه‌گذاري به شمار مي‌‌آيد.
ارسال نظر